|
|
UITGELICHT: Een onbekend muziekhandschrift uit de Leidse Universiteitsbibliotheek (BPL 2654) |
Naast beroemde liedboeken, van het Antwerps Liedboek (1544) tot Kun je nog zingen, zing dan mee (1906), bevat de Nederlandse Liederenbank ook bronnen die verder niet bekend zijn. Een zo’n onbekende bron is een recentelijk toegevoegd 19e-eeuws muziekhandschrift uit de Leidse Universiteitsbibliotheek, aldaar met signatuur BPL 2654 (siglum in de Liederenbank: HsLdUB BPL2654). Omdat het niet helemaal compleet is, biedt het een mooi aanknopingspunt om te demonstreren hoe met moderne technieken (incomplete) melodieën kunnen worden geïdentificeerd.
Het handschrift is in 2015 bij toeval door een van onze medewerkers 'ontdekt' in de catalogus van de UB Leiden. Dat was onverwacht, omdat er een repertorium van dergelijke handschriften bestaat. De wiskundige en amateur-musicoloog Christiaan C. Vlam (1916-1999) verzamelde zelf muziekhandschriften en beschreef vele speelmanshandschriften in Nederlandse bibliotheken in zijn ongepubliceerde repertorium van speelmansboeken tussen 1700 en 1900. Dit Leidse handschrift kende hij echter blijkbaar niet, en ook in de overige vakliteratuur wordt het niet genoemd.
De omschrijving in de catalogus van de Universiteitsbibliotheek Leiden (mei 2017) luidt: 'Soort publicatie: Handschrift; Titel: Zangboek. Aangetroffen in het magazijn; 16 maart 1961.' Inderdaad biedt het handschrift weinig aanknopingspunten voor een beschrijving. Het is onopvallend van uiterlijk, zonder aanduidingen die wijzen op een bezitter, plaats of jaar. Het is oblong van formaat en bevat eenstemmige muzieknotatie met telkens enkele woorden die verwijzen naar de naam van de melodie:
Het is een opmerkelijke verzameling melodieën uit de 17e tot en met de 19e eeuw, waaronder heel bekende als ‘Wij leven vrij wij leven blij’, de ‘Mars van Dessau’ en ‘Questa dolce sirena’, die veelvuldig voorkomen in de Liederenbank. In sommige gevallen wordt echter onder een bekende naam een voor ons nog onbekende melodie genoteerd. Een interessant handschrift dus, waarvan het fijn zou zijn om het beter te kunnen plaatsen.
Dateren kan in dit geval ook op basis van de melodieën: de eerste melodie is die van 'Wien Neêrlands bloed', dat in 1816 is gecomponeerd door Wilms op een tekst van Tollens, waardoor de datering van het handschrift de ondergrens 1816 heeft. Sommige melodieën zijn aanmerkelijk ouder. In totaal bevat het 72 instrumentale melodieën met Nederlandstalige (meest wereldlijke) wijsaanduidingen. Direct daarna volgen drie geestelijke liederen met teksten waarvan in elk geval 2 geschreven zijn door de remonstrantse predikant en dichter Dirk Rafaelsz. Camphuysen (1586-1627).
Tussen de in potlood genummerd bladen 5 en 6 bevindt zich een half afgescheurd blad, met vier fragmenten van melodieën.
De eerste twee hebben een titel en begin waarop te zoeken valt: 'Dat is zoo moy de Bruyd' en 'Hoe werk je niet Leeuwrik'. Het zijn bekende wijsaanduidingen in de Liederenbank en bij vergelijking met andere versies blijkt de eerste inderdaad de bij ons bekende melodie te zijn, maar de tweede (die van de leeuwerik) verschilt van de ons bekende versie.
Van de andere twee fragmenten echter ontbreken titel, begin en eind. Het is dan ook een nagenoeg onmogelijke opgave om deze te identificeren. Met de melodieënzoekmachine van de Liederenbank is het ons toch gelukt het eerste van de twee fragmenten met vrij grote zekerheid thuis te brengen.
We voeren de eerste noten van het B-deel van de bovenste melodie in de zoekmachine van de liederenbank in (http://www.liederenbank.nl/searchmusic/piano.php#x)
Een van de mogelijke uitkomsten is dan (de toonsoort is vermoedelijk G): Het was in de zoete maand van mei in HsMusicqboek1740. Als we vervolgens op alle melodieën 'Het was in de zoete maand van mei' zoeken, zit daar de volgende versie tussen uit HsAmTB 212D20 (Zangwijzen van Oud-Nederlandse Volksliederen ca. 1730):
Deze lijkt sterk op de melodie uit het Leidse handschrift. Ook de laatste twee maten van het A-deel komen overeen. Op deze manier hebben we met vrij veel zekerheid deze geamputeerde melodie kunnen identificeren.
Foto's: fragmenten van fol. 11r en de halve pagina tussen fol. 5 en 6 van HsLdUB BPL2654. Overige afbeeldingen uit de Liederenbank.
|
|
|
