|
|
De Frans-Nederlandse oorlog in liedjes. Het beleg van Maastricht (13-26 juni 1673) |
350 jaar geleden. Maastricht is met zijn strategische ligging aan de Maas een gewild doelwit voor oorlogvoerende heersers. De stad is dan ook al talloze malen belegerd en ingenomen. Bij de Vrede van Munster (1648) was Maastricht aan de Republiek toegekend. De vestingmuren zijn inmiddels versterkt en binnen de stad is een Spaanse divisie aanwezig die aan Staatse kant staat. Dat weerhoudt de Franse koning Lodewijk XIV er niet van om deze vesting in juni 1673 aan te vallen. Waarschijnlijk (mede) dankzij de nieuwe belegeringstechniek van ingenieur en luitenant Vauban valt de stad al binnen 2 weken. Een grote triomf voor de Zonnekoning, al moet zijn geliefde musketier d’Artagnan de strijd met de dood bekopen. Tot aan de vrede van Nijmegen (in 1678) blijft Maastricht in Franse handen.
Gravure van Daniel Marot (bron: Wikimedia)
Lodewijk XIV stak zijn triomf niet onder stoelen of banken en liet talloze gravures, munten, plafondschilderingen (in de spiegelzaal in Versailles), schilderijen en een volledige poort maken waarop de inname van Maastricht figureerde. Deze laatste, de Porte Saint-Denis staat nog steeds in Parijs. Op de triomfboog is een inscriptie aangebracht: « QUOD TRAIECTUM AD MOSAM XIII DIEBUS CEPIT » (Dat hij Maastricht in dertien dagen heeft ingenomen).
Parijs, Porte St Denis- het centrale bas-reliëf, voorstellend de inname van Maastricht in 1673 (Bron: Wikimedia)
De Frans-Nederlandse oorlog (1672-1678), of “Guerre de Hollande” tussen Frankrijk en de Republiek der Verenigde Nederlanden was begonnen door Lodewijk XIV, die natuurlijke grenzen in het oosten en noorden zocht (o.a. de Nederrijn) om zo de Republiek te isoleren en ook de zuidelijke Nederlanden voor zich te winnen. Hij ging daarvoor een bondgenootschap aan met oude rivaal Engeland en vervolgens ook met Munster, Keulen en Zweden, waardoor de Republiek omsingeld was door vijanden.
In de Nederlandse Liederenbank bevinden zich verschillende liedjes uit de tijd van deze oorlog met Frankrijk. De meeste liedjes zijn overwinningsliedjes en gaan over mislukte belegeringen van de Fransen, of momenten waarop die weer moesten afdruipen. Over de inname van Maastricht is echter ook een lied gemaakt:
Maestrigt gy schoone stede. Samenspraeke tusschen den Koning van Vrankryk en de Stad Maestricht
Het is een dialooglied tussen de stad Maastricht (“schoon lief”) en de koning van Frankrijk, dat gezongen kan worden op de wijs van “Antwerpen ‘k moet u pryzen”.
Willems OVLd1848 p103, bron: DBNL
De koning probeert de maagd in te palmen, maar wanneer zij afwijzend reageert, waarschuwt hij dat hij haar met geweld zal innemen en zelfs verkrachten. Het lied is in enkele 19e- en 20e-eeuwse bronnen overgeleverd. De oudste versie staat op een liedblad uit de collectie Van Paemel (ca 1825): Nederlandse Liederenbank
Het lied Antwerpen ik moet u prijzen, waarop ons lied een contrafact is, is geschreven door de Zuid-Nederlandse auteur Jacobus de Ruyter, die het opnam in twee van zijn bundels uit 1712 en 1722: Nederlandse Liederenbank
Dat het lied Maastricht gij schone stede zeker ouder is dan 1825 blijkt uit een contrafact daarop, eveneens over de stad Antwerpen, in de liedbladen van “Klein Jan” (de collectie Nijhoff), uit de periode 1699-1712. Nederlandse Liederenbank
Het oorspronkelijk lied, uit de periode vlak na de belegering, is ofwel verloren gegaan, of bevindt zich nog ergens in een bibliotheek of privé-collectie, maar blijkbaar was het wel bekend, aangezien er meer dan 20 keer naar wordt verwezen in de wijsaanduiding bij, voornamelijk 18e-eeuwse, liedjes: Nederlandse Liederenbank
Een ander lied uit de Frans-Nederlandse oorlog, dat de datering 1673 meekrijgt, staat in de liedbundel: AANHANGSEL, Of tweede Deel, VAN DE DICHTKUNDIGE ZIELE-ZANGEN OP-GESONGEN door Philippus van Sorgen, uit 1688. Het is getiteld “De Fransche mode” en is tegelijkertijd een politieke aanklacht tegen de Franse plunderingen en oorlogen, en een parodie op hun malle, wulpse modes.
Bron: Universiteitsbibliotheek Utrecht
Er is zelfs een melodie bij genoteerd, met de onspecifieke naam “Sarabande des Menuets”. Dit nu blijkt een melodie te zijn van Jean-Baptiste Lully: een van de menuetten “pour les Galants et Dames” uit de 6e entrée van Le Ballet de Flore (1669, LWV 40). Hoewel de toon van het hele lied anti-Frans is, is de afgedrukte melodie afkomstig van de hofcomponist van Lodewijk XIV. Dit is een beproefd middel om de boodschap nog sterker te laten uitkomen. Een politiek lied schrijven op een melodie die bij de tegenstander hoort. Denk alleen al aan het Wilhelmus, dat op de melodie is geschreven van Chartres over de Prince de Condé. Die prins was een medestander van Willem van Oranje, en in het bedoelde lied wordt hij belachelijk gemaakt in zijn poging Chartres in te nemen.
Spotliedjes over de Fransen tijdens de Frans-Nederlandse oorlog vinden we onder meer in Het Prince LIET-BOECK. Of Trompet des Oorlogs uit 1675 Nederlandse Liederenbank Lodewijk XIV krijgt de bijnaam Gouwetor en een van de manieren om de Fransen spottend te beschrijven is door middel van een vlieger, mooi beplakt met Franse lelies, met een Engelse staart en touw uit Keulen en Westfalen. Nadat de vlieger een tijdje mooi in de lucht is gehouden door Monsieur de “bayevanger”(regelneef), steekt een dwarrelwindje op uit allerlei hoeken die de vlieger tenslotte fataal wordt. Eerst verliest hij zijn staart en dan zal hij vallen.
Bron: Universiteitsbibliotheek Leiden, digitale collecties |
|
|
